bolletjes

Nieuws

Lombok: een vooruitstevende arbeiderswijk naar Engels voorbeeld

Het zit een beetje verstopt en wordt nog wel eens – onterecht – over het hoofd gezien. De wijk Lombok bevindt zich aan de oostkant van het centrum van Arnhem en is ontstaan in het einde van de 19e eeuw.

Tegenwoordig is de wijk met arbeiderswoningen, van ruim honderd jaar oud, vooral populair onder starters en jonge gezinnen. Dichtbij de stad, maar toch in de rust. Hoe werd Arnhem een wijk als Lombok rijker?

Verbinding met het westen

We gaan terug naar het midden van de 19e eeuw. Lange tijd blijft Arnhem achter wat betreft industrialisatie, maar dat verandert als in 1845 de eerste spoorlijn van de stad wordt geopend. Arnhem krijgt een treinverbinding met Utrecht en Amsterdam en langzaam maar zeker vestigen fabrieken zich – vanwege de gunstige ligging – in de buurt van het spoor, met name aan de noordzijde; het huidige Heijenoord. Tot de aanleg van het spoor is Heijenoord en Lombok één gebied. Een voormalig landgoed, zoals dat op veel plekken in Arnhem het geval is in die tijd.

Wonen in de wijk Lombok, Arnhem

Op deze dia uit 1980-1990 kun je goed zien dat het spoor de wijken Heijenoord (links) en Lombok (rechts) doorkruist. Bron: Gelders Archief.

Bedrijvigheid rondom het spoor

Omdat het spoor het gebied in tweeën deelt, ontwikkelen Lombok – die naam wordt overigens pas later aan de wijk gegeven – en Heijenoord zich op een andere manier. Heijenoord wordt een thuis voor industrie en huist door de jaren heen onder andere een bierbrouwerij, tabakspakhuis, band- en aardewerkfabriek. Rondom de fabrieken komen woningen voor spoorpersoneel en arbeiderswoningen en later, in de jaren 30, woningen voor de middenstand.

Vanwege het groeiende aantal Arnhemse fabrieken – niet alleen in Heijenoord, maar bijvoorbeeld ook in Het Broek – ontstaan op meerdere plekken in Arnhem arbeiderswijken. Veel mensen van het platteland rondom de stad trekken naar Arnhem om te werken. Rond 1890 wonen veel arbeiders in Klarendal onder erbarmelijke omstandigheden. Het is er erg onhygiënisch en de wijk barst uit zijn voegen. Onder andere een arbeiderswijk in het oosten van Arnhem moet daar verandering in brengen. In Lombok worden tussen 1893 en 1896 dan ook 132 huizen gebouwd en in de jaren erna breidt dat aantal meer en meer uit.

In 1905 was er midden in de wijk Lombok nog een stuk meer ruimte

Lombok rond 1905. Vroeger was er nog een stuk meer ruimte midden in de wijk. Bron: Gelders Archief.

Bouwen naar Engels voorbeeld

De sociale woningbouw in Lombok mag met recht vooruitstrevend worden genoemd. Het is één van de eerste wijken in Nederland die geïnspireerd is op het Engelse concept van een tuindorp: een rustige en ruime wijk nabij de stad met eigen voorzieningen. Hoewel de wijk uiteindelijk te klein blijkt om ook echt als tuindorp te kunnen fungeren, wordt het stratenpatroon verrassend ruim opgezet en is er veel aandacht voor groen en bomen in het plan. Iets waar tot die tijd eigenlijk nooit rekening mee wordt gehouden. Een voorbeeld van een tuindorp dat wél slaagt, is de later gebouwde Arnhemse Geitenkamp aan de noordwestzijde van de stad.

Het straten- en woningenplan voor Lombok

Het straten- en woningenplan voor Lombok. Bron: Gelders Archief.

Geen villawijk, maar gevangenis

Voor het gebied dat we nu kennen als Lombok, staat aanvankelijk een villawijk op de planning. Hoewel er een aantal villa’s zijn herrezen – met name aan de Utrechtseweg – is een hele wijk er nooit van gekomen. Begin jaren 80 van de 19e eeuw gooit het ministerie van Justitie namelijk roet in het eten. De plek is de uitverkoren locatie voor een nieuwe gevangenis. Net als in Breda en Haarlem, wordt in Arnhem een Koepelgevangenis gebouwd. Een indrukwekkend gebouw dat zeker de moeite waard is om eens bezichtigen als je er nog nooit bent geweest.

De Koepelgevangenis staat midden in Lombok, tussen de woningen

De Koepelgevangenis staat midden in Lombok, tussen de woningen. Bron: Gelders Archief.

Wonen Buiten de Koepel

Inmiddels dient de Koepel al ruim tien jaar niet meer als gevangenis en binnenkort kun je zelfs buren worden met de Koepelgevangenis. Rondom het complex worden namelijk 32 nieuwe herenhuizen gebouwd. Zelfs een nachtje doorbrengen in de cel is straks weer mogelijk, want de gevangenis zelf wordt omgebouwd tot hotel. Hier ontsnap je straks niet uit de gevangenis, maar wel uit de hectiek van het centrum. Wonen binnen oude gevangenismuren, maar gelukkig wel in alle vrijheid. En wist je dat je landgoed Mariëndaal je achtertuin mag noemen? Met een kwartiertje lopen sta je midden in de natuur. Dé ideale plek om levenslang te genieten. Meer weten? Kijk op www.buitendekoepel.nl of neem contact op met onze nieuwbouwafdeling.

Bronnen:

  • Vredenburg, J. (2005). Heijenoord en Lombok. Uitgeverij Matrijs.
  • https://www.arnhemwest.nl/nieuws/lombok-in-de-19e-eeuw/
  • https://dekoepel-arnhem.nl/2020/11/19/locatie-en-historie/
  • https://buitendekoepel.nl/
bolletjes

WILLEMSEN MAKELAARS ZOEKT VOOR U

Maak een zoekopdracht aan